Samsun Yolculuğu İstanbul Basınında

Mustafa Kemal Paşa’nın Lağvedilmiş 9. Ordu Birlikleri Müfettişliğine atama kararnamesini Padişah 30 Nisan 1919’da imzaladı. 16 Mayıs 1919 günü de Cuma selamlığında Padişah’ı ziyaret ederek Bandırma Vapuru ile Samsun’a hareket etti.

Dönemin basın merkezi olan İstanbul’da gazeteler, yalnızca bu atanma ve yola çıkma olayını haber verdiler. İki olay arasında geçen 16 gün içinde Mustafa Kemal Paşa ile ilgili bazı yazışmalar, görüşmeler olmuşsa da bunların hiç biri basınında yer almadı.

Tarih yazmakta çok tembel ve üşengeç bir millet olduğumuz için bunlarla ilgili belgelere uzun yıllar kimse dokunmadı. Atatürk’ün anlattığı birkaç anekdotla yetinildi. Oysa İstanbul Hükümetinin arşivleri Büyük Zafer’den sonra İstanbul hükümetinin istifa ettiği 4 Kasım 1922’den sonra Ankara Hükümetinin eline geçmişti. 50-60 yıl boyunca o günün gazetelerine bakmayı da kimse akıl etmedi. Aşağıda Mustafa Kemal Paşa’nın atanması ve Samsun’a hareket etmesinin o günün basınında nasıl yer aldığını göreceğiz.

Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Birlikleri Müfettişliğine atandığına ilişkin kararnamenin haberi İkdam’ın 1 Mayıs, Zaman gazetesinin 2 Mayıs tarihli saylarında kısa ve yorumsuz olarak verildi. Takvimi Vakayi (Resmi gazete), kararnameyi 5 Mayıs tarihli 3540 numaralı sayısında yayımladı. Vakit gazetesi 6 Mayıs, Alemdar ise 7 Mayıs tarihli sayılarında bunu haber verdi. Kumandan, vali gibi önemli atama haberleri basında yer alırdı ve bunların çoğu bu haber gibi Takvimi Vakayi’den aktarılırdı.

Bu tarihten sonra 16 Mayıs’a kadar Mustafa Kemal Paşa hakkında basında bir haber görünmüyor.

Paşa’nın 16 Mayıs’ta samsun’a hareket ettiği ise İleri, İkdam, İstiklal, Vakit, Memleket gazetelerinin 17 Mayıs tarihli sayılarında yer aldı. Birbirine çok benzeyen haberlerden Memleket gazetesinde yer alanı şöyleydi: “Şark kıtaatı müfettişliğine tayin buyurulmuş olan Mustafa Kemal Paşa, maiyetinde Erkânı Harp Binbaşısı Hüsrev Bey ve sair zevat bulunduğu halde, dün öğleden sonra Bandırma Vapuruyla Samsun’a hareket etmiştir.” Vakit’te ve İstiklal’de ise Paşa’nın dünkü selamlık resminden sonra Mahfel-i Hümayunda Padişahın huzuruna kabul buyurulduğu haber verilmiştir.

Alemdar ise haberi Mustafa Kemal Paşa’nın fotoğrafıyla birlikte şu cümlelerle yayımlamıştır: ŞARK KITAATI MÜFETTİŞLİĞİ: Mustafa Kemal Paşa ve Üçüncü Kolordu Kumandanı Miralay Refet Bey, maiyetleri ile Bandırma Vapuru’na rakiben (binerek) dün saat dörtte Samsun’a müteveccihen hareket etmişlerdir.” ibaresi konulmuştur. Paşa’nın atanmasını diğer gazetelerden daha görünür vermesinin nedeni koyu bir İngilizci ve İttihatçı düşmanı olan

Alemdar’ın Mustafa Kemal Paşa’ya bağladığı umutlardır. Bu tutumunu Mustafa Kemal Paşa’nın hükümetle zıt düştüğü dönemde “bir yanlışlık olmalı” üslubuyla sürdürmüş, daha sonra ise Paşa’nın en azılı düşmanlarından olmuştur.

21 Mayıs tarihli İstiklal’de “Mustafa Kemal Paşa göreve başladığını ilgili makama bildirmiştir” diye yazılmıştır.

-“Şark Kıtaatı Müfettişliğine tayin edilen Mustafa Kemal Paşa”-

Bu haberlerin hiç birinde Mustafa Kemal Paşa hakkındaki atama kararnamesinin içeriğinden söz edilmediği gibi ondan beklentiler de yer almamıştır. Ne lehinde ne de aleyhinde. Bunun nedeni, 1919 yılı Mayıs ayının ilk yarısında İstanbul’da ve ülkenin diğer yerlerinde henüz Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıktıktan sonra üstleneceği görevin gündemde olmamasıdır. Gerçi ülkenin parçalanma tehlikesine karşı çeşitli bölgelerde Müdafaai Hukuk Cemiyetleri kurulmamış değildi fakat bunların amacı milletin işgallere razı olmayacağını İtilaf devletlerine göstermek ve elverişli barış koşulları elde etmekti. Bunun nasıl sağlanacağı ise belirsizdi. İstanbul’da her kafadan bir ses çıkıyordu. Gazetelerin bir kısmı Amerikan mandasını, bir kısmı ise İngiliz himayesini savunmaktaydılar. Bu gazetelerin Mustafa Kemal Paşa’nın atanmasına tavır konusunda bir farklılık görünmüyor. Bunun nedeni Mustafa Kemal Paşa'nın Enver Paşa siyasetlerine karşı olması ve bu tutumunu Mütareke de de sürdürmesidir.

Mustafa Kemal Paşa’nın fiili direniş misyonunu belirleyen 15 Mayıs 1919’da İzmir’in Yunanlılar tarafından işgalidir. (19 Mayıs 2018)