Milan KUNDERA ; Son Varoluşçu

-Elisa CABOT-

(1 Nisan 1929 - 11 Temmuz 2023)

*

Çek asıllı Fransız romancı, yazar. 1969 tarihli Gülünesi Aşklar başlıklı düzyazı çalışmasıyla meşhur oldu. Ticarî olarak en başarılı eseri ise 1984 tarihli Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği başlıklı romanı oldu. Eserlerini 1993 yılından beri Fransızca olarak kaleme almış ve hayatını Paris'te sürdürmüş olan Kundera, ölümünden önce yaşayan son varoluşçu olarak nitelendirilirmiştir.

Tüm akademik hayatını, Paris'in seçkin üniversitesi École des hautes études en sciences sociales'de geçirmiştir.

Hayatı

Milan Kundera, 1929 yılında genç Çekoslovakya'nın Moravya bölgesinde yer alan Brno şehrinde doğdu. Orta sınıf bir ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Ludvík Kundera (1891-1971), 1948-1961 yılları arasında Brno Müzik Akademisi müdürlüğü yapmış olan, ünlü müzikolojist ve piyanist Leoš Janáček'in öğrencisiydi. Bir şâir olan Ludvik Kundera, Milan Kundera'nın kuzeniydi.

Küçük yaşta piyano çalmayı öğrendi. Tüm eserlerinde müziği belirleyici bir unsur olarak kullanır. 1945 yılında henüz bir lise öğrencisiyken, Rus şair Vladimir Mayakovski'nin bir şiirini tercüme etti. Muhtemelen kuzeninin etkisiyle ilk lirik şiirlerini de bu dönemde kaleme aldı. Bunlardan biri 1946'da Mladé Archy başlıklı dergide yayımlandı.

Lise eğitimini 1948 yılında Brünn'de bitirdikten sonra, Charles Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde, edebiyat ve estetik üzerine eğitim gördü. İki dönem sonra film akademisine geçti ve yönetmenlik konusunda ilk makalelerini yazdı fakat daha sonra çalışmalarını politik baskı yüzünden durdurmak zorunda kaldı.

II. Dünya Savaşı'nın sonunda Komünist Parti'ye üye oldu. Ancak 1948'in şubat ayında partiden çıkarıldı. 1950 yılında da bir diğer Çek yazar Jan Trefulka Komünist Parti'ye karşı faaliyetlerde bulunmaktan, partiden uzaklaştırıldı. Trefulka o günlerde gerçekleşen olayları 1962 yılında yazdığı Pršelo jim štěstí (Onlardan Yükselen Mutluluk) romanında anlattı. Kundera'ysa o günlerde başına gelenleri bir şaka olarak görmüş olacak ki, partiden çıkarılma sürecinde başına gelenleri anlattığı kitabının ismini Žert (Şaka) koydu. 1956 yılında Komünist Parti'ye tekrar giren Kundera, 1976 yılında Václav Havel gibi ünlü yazarlar ve sanatçılarla birlikte ikinci kez partiden ihraç edildi. 1967 yılında Çek besteci Pavel Haas'ın kızı olan şarkıcı Olga Haasová-Smrčková ile evlendi.

1968'deki Rus istilası'ndan sonra Prag Müzik ve Sanatlar Akademisi'ndeki görevinden uzaklaştırılan Kundera, politik baskılara dayanamayarak Fransa'ya göç etti ve 1981 yılında Fransa vatandaşı oldu. 1979 yılında yazdığı Gülüşün ve Unutuşun Kitabı'nın yayınlanmasının ardından Çekoslovak hükûmeti Kundera'yı vatandaşlıktan çıkardı.

1980 yılında Gabriel Garcia Marquez'in aldığı Commonwealth Ödülü'nü, 1981 yılında Tennessee Williams'la paylaştı. En bilinen romanı Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği, 1988 yılında Philip Kaufman tarafından sinemaya uyarlandı. 1983 yılında Michigan Üniversitesi tarafından fahrî doktora unvanı verilen Kundera 1985 yılında da Kudüs Ödülü'ne layık görüldü.

2008 yılında bir Çek gazetesi Kunderanın 1950'li yıllarında devlet tarafından komünist partisinin içine yerleştirilen bir muhbirci olduğunu iddia etti ve gizli bir rapor paylaştı.[3] Bu iddia üzerine Kundera bunun bir itibar suikasti olduğunu söyleyerek gazeteye dava açtı. Dava duruşmasında Orhan Pamuk, Gabriel García Márquez, Carlos Fuentes, J. M. Coetzee, Nadine Gordimer, Selman Rüşdi, Philip Roth, Juan Goytisolo ve Jorge Semprún gibi edebiyatçılar Kundera'ya desteklerini açıkladılar.

Çağımızın en başarılı düşünsel roman yazarı ve varoluşçuların sonuncusu olarak nitelendirilen Kundera'nın son kitabı Bir Buluşma 2009 yılında yayınlandı ve 2010 yılında Türkçeye tercüme edildi. 2019'da Çek vatandaşlığını geri aldı. Kundera, kendini artık bir Fransız yazar olarak gördüğünü ve eserlerinin Fransız edebiyatı olarak incelenmesini, sınıflandırılmasını istedi.

Uzun süren rahatsızlığının ardından, 11 Temmuz 2023'te, Paris'teki evinde vefat ettiği, memleketi Brno'daki Milan Kundera Kütüphanesi sözcüsü tarafından basınla paylaşıldı.

Eserleri

Roman

Şaka (Žert), 1967 (Çev. Semih Özay, E Yayınları, 1969)

Yaşam Başka Yerde (Život je jinde), 1969 (Çev. Levent Kayaalp, İletişim Yayınları, 1987)

Ayrılık Valsi (Valčík na rozloučenou), 1972 (Çev. Aydın Emeç, Hürriyet Yayınları, 1978 / Can Yayınları, 1988)

Gülüşün ve Unutuşun Kitabı (Kniha smíchu a zapomnění), 1979 (Çev. Halim İnal, Hür Yayın, 1981)

Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği (Nesnesitelná lehkost bytí), 1984 (Çev. Fatih Özgüven, İletişim Yayınları, 1986)

Ölümsüzlük (Nesmrtelnost), 1988 (Çev. İsmail Yerguz, AFA Yayınları, 1990)

Yavaşlık (La Lenteur), 1995 (Çev. Özdemir İnce, Can Yayınları, 1995)

Kimlik (L'Identité), 1998 (Çev. Aykut Derman, Can Yayınları, 1998)

Bilmemek (L'Ignorance), 2000 (Çev. Aysel Bora, Can Yayınları, 2001)

Kayıtsızlık Şenliği (La fête de l'insignifiance), 2014 (Çev. Ayça Sezen, Can Yayınları, 2015)

Hikâye

Gülünesi Aşklar (Směšné lásky), 1969 (Çev. Serdar Rifat Kırkoğlu, Ayrıntı Yayınları, 1988)

The Apologizer, 2015

Şiir

Člověk zahrada širá (Man: A Wide Garden), 1953

Poslední máj (The Last May), 1955

Monology (Monologues), 1957

Deneme

Český úděl (The Czech Deal) in Listy, 1968

Radikalizmus a expozice (Radicalism and Exhibitionism), 1969

Roman Sanatı (L'art du Roman), 1986 (Çev. İsmail Yerguz, AFA Yayınları, 1989)

Saptırılmış Vasiyetler (Les testaments trahis: essai), 1993 (Çev. Özdemir İnce, Can Yayınları, 1994)

D'en bas tu humeras les roses, 1993

Perde: Yedi Bölümlük Bir Deneme (Le Rideau), 2005 (Çev. Aysel Bora, Can Yayınları, 2006)

Bir Buluşma (Une rencontre), 2009 (Çev. Roza Hakmen, Can Yayınları, 2010)

Oyun

Anahtar Sahipleri Majitelé klíčů), 1962 (Çev. Rekim Teksoy, Remzi Kitabevi, 1990)

Ptákovina (The Blunder), 1969

Jacques ile Efendisi (Jakub a jeho pán: Pocta Denisu Diderotovi), 1981 (Çev. Ayberk Erkay, Can Yayınları, 1992)

Makale

What is a novelist, The New Yorker, 9 Ekim 2006

Die Weltliteratur, The New Yorker, 8 Ocak 2007

Kurgudışı

A Kidnapped West: The Tragedy of Central Europe, 2023

Ödülleri

Medicis Ödülü (Yaşam Başka Yerde)

Mondello Ödülü (Jacques İle Efendisi)

Commonwealth Ödülü

Europa Literatura Ödülü

Kudüs Ödülü