Tarihin Sıfır Noktası: Göbeklitepe

Mehmet ŞAMİLOF

*

Göbeklitepe Gümümüzden 12 bin sene önce kurulmuş bir yerleşimdir.

Göbeklitepe, Şanlıurfa'nın yaklaşık 18 kilometre kuzeydoğusunda bulunan ve MÖ 9600-9500 yıllarına tarihlenen Neolitik döneme ait bir arkeolojik sit alanıdır. Şu ana kadar bilinen en eski tarihî yapıdır ve bu özelliğiyle "tarihin sıfır noktası" olarak da nitelendirilmektedir.

Keşfi:

* Göbeklitepe, ilk olarak 1963 yılında İstanbul ve Chicago Üniversitelerinin ortak yüzey araştırması sırasında fark edilmiştir. Ancak o dönemde önemi anlaşılamamıştır.

* 1986 yılında bölgede tarlasını süren bir çiftçinin bulduğu oymalı taş heykelin Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi'ne teslim edilmesiyle alanın potansiyeli anlaşılmıştır.

* 1994 yılında Alman arkeolog Prof. Dr. Klaus Schmidt bölgeyi ziyaret etmiş ve buranın çok önemli bir Neolitik yerleşim olduğunu fark etmiştir.

* Kazı çalışmaları 1995 yılında Prof. Dr. Klaus Schmidt başkanlığında başlamış ve 2014'teki ölümüne kadar sürmüştür. Günümüzde de kazılar devam etmektedir.

Özellikleri:

* Göbeklitepe, dünyanın bilinen en eski megalitik yapılarını içerir.

* Alanı çevreleyen çok sayıda büyük dairesel yapı tespit edilmiştir. Bu yapıların içlerinde T biçimli, yüksekliği 6 metreyi ve ağırlığı 40 tonu bulabilen dikilitaşlar (steller) yer almaktadır.

* Bu dikilitaşların üzerinde stilize edilmiş insan figürleri, çeşitli hayvan kabartmaları (akrep, tilki, yılan, yaban domuzu, aslan, kuş vb.) ve soyut semboller bulunmaktadır. Bu kabartmalar, Neolitik döneme ait bilinen en eski taş eserleridir.

* Göbeklitepe'de yerleşim yeri kalıntılarına rastlanmamıştır. Bu durum, alanın dini veya törensel amaçlarla inşa edilmiş bir inanç merkezi olduğu yönündeki görüşleri güçlendirmektedir. Avcı-toplayıcı toplulukların belirli dönemlerde burada toplanarak ritüeller gerçekleştirdikleri düşünülmektedir.

* Göbeklitepe'nin inşası, o dönemdeki insanlar için büyük bir organizasyon ve iş gücü gerektirmiştir. Bu durum, avcı-toplayıcı toplulukların sanıldığından daha karmaşık sosyal yapılarının olabileceğini düşündürmektedir.

* Bölgede yapılan araştırmalar, buğdayın atası olan yabani Einkorn buğdayının da bu coğrafyada yetiştiğini göstermektedir.

* Göbeklitepe, 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir.

Önemi:

* Göbeklitepe'nin keşfi, Neolitik Çağ hakkındaki mevcut bilgileri altüst etmiştir. Yerleşik hayata geçişin ve tarımın ortaya çıkışından önce insanların karmaşık dini inançlara ve anıtsal yapılar inşa etme yeteneğine sahip olduğunu göstermiştir.

* Dinler tarihi açısından da büyük öneme sahiptir. Dünyanın bilinen en eski tapınak merkezi olarak kabul edilir ve inancın insanlık tarihindeki rolü hakkında yeni sorular ortaya çıkarmıştır.

* Sanatın doğuşu ve sembolik düşüncenin gelişimi hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Dikilitaşlardaki figürler ve semboller, dönemin insanlarının inanç sistemleri ve dünya görüşleri hakkında değerli bilgiler vermektedir.

Göbeklitepe kazıları hala devam etmekte olup, bu eşsiz alanın sırları tam olarak çözülememiştir. Gelecekte yapılacak çalışmalarla insanlık tarihine dair daha birçok yeni bilginin ortaya çıkması beklenmektedir....

*

DERLEME:

EKLEYEN: Mehmet ŞAMİLOF