İLK TÜRKÇE DİL KURULTAYI

Mehmet GÜMÜŞ

*

İlk Türk Dili Kurultayı 26 Eylül 1933 yılında yapıldı. O gün Dil Bayramı olarak ilan edildi.

Türkçe'yi İtalya kullanıyor.

Türkçe'yi Portekiz kullanıyor.

Türkçe'nin Annesi Fince

Türkçe'yi Özbekistan konuşuyor.

Türkçe'yi Uygurlar  Ezidi'ler ile kurdu ve kurguladı.

Türkçe'yi Macaristan dağlara taşlara denizlere yazdı.

Türkçe'yi Gürcistan ve Ermenistan bütün Ortadoks mabetlere yazdı.

Türkçe'yi Finikeliler Asya'nın ve Afrika'nın en batısına taşıdılar.

Türkçe'yi Şamanizm Kanada ve Amerika'ya iltica ettirdi.

Türkçe'yi saz türkülerle bütün dünyaya taşıdı.

Türkçe'yi Yunus Emre, Karacaoğlan, Pirsultan Abdal, Nesimi..... acıları, sevinçleri, sevdaları anlatmada kullandı.

Türkçe'nin en güzel arı, duru yapısını Nazım Hikmet zindanı anlatmak için kullandı.

Türkçe'yi, Orhan Kemal ve Cengiz Aytmatov   mükemmel anlatımları ile Cemile romanını yazmada kullandılar.

Türkçe'yi Ömer Seyfettin, Sait Faik hikâye yazmada kullandılar.

Türkçe'yi Avşar beylerinden düşünür ve şair Dadaloğlu "Ferman padişahınsa Dağlar bizimdir" diye isyanını haykırmak için kullandı.

Türkçe'yi Sabahattin Ali "Leylim ley" yazmak için, Zülfü Livaneli sazı ile "Leylim ley" türküyü beste yapmak için kullandı.

Komşumuz Yunanistan'da 

Maria Farandouri bu türküyü hem Türkçe hem de Yunanca söyleyince dünya yerinden oynadı. Her yıl Yunanistan'a gelen milyonlarca turist bu türkünün hem Türkçe'sini hemde Grekçe'sini dinler. 

Türkçe'yi Elmalılı Hamdi Yazır Kur'an'ı Kerim'i Türkçe anlamamız için kullandı.

Türkçe'yi İncil'in, Tevrat'in diğer inançların Türkçe anlaşılması için kullandık.

Türkçe'yi Karamanoğlu Mehmet bey "Divanda dergahta Türkçe konuşulacak" buyruğunu vermek için kullandı.

Türkçe'yi Atatürk alfabeyi öğretmek için kullandı.

..............

..............

Gelişmeler ve Tarih

1 Kasım 1928'de çağdaş dünyaya uyum sağlamak amacıyla Harf devrimini gerçekleştiren Atatürk, dil konusundaki çalışmalara halkın katılması gerektiğini düşünüyordu. “Birinci Tarih Kurultayı” çalışmalarının sürdüğü 10 Temmuz 1932 gecesi, Çankaya Köşkünde birlikte olduğu dil ve tarih uzmanlarına, “Türk dili, dillerin en zenginlerindendir. Yeter ki bu dil şuurla işlensin. Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır." sözleri ile Türkçeye verdiği önemi belirten Atatürk, "Dil işlerini düşünecek zaman da gelmiştir. Ne dersiniz?” diye sordu.

Bu öneri sevinçle karşılanınca Atatürk düşüncesini şu sözlerle açıkladı: “Öyle ise Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeş dil cemiyeti kuralım. Adı Türk Dili Tetkik Cemiyeti olsun.”

Hükümete başvuru yapıldı ve 12 Temmuz 1932’de Türk Dil Kurumu kuruldu. Kurumun başkanı Samih Rıfat, genel yazmanı Ruşen Eşref Ünaydın oldu; Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile Celal Sahir Erozan da kurucu üyelerdi.

Başkan Samih Rıfat, kurultayın açış konuşmasında, amacın Türkçeyi ulusal dil düzeyine çıkarmak, yazı dili ile halk dili arasındaki ayrılığı gidermek olduğunu belirtmiş, bu amaca da ancak halkın katılımıyla ulaşılabileceğini söylemişti.

Türk Dil Kurumu’nun öz Türkçe “Kurultay” adı verilen ilk genel kurulu 26 Eylül 1932 günü Dolmabahçe Sarayında başlamış, daha önce yapılan “Kadın erkek her Türk yurttaş Türk Dili Tetkik Cemiyeti üyesidir ve kendini kurultaya çağrılmış saymalıdır” çağrının da etkisiyle kurultaya 814 üyeyle birlikte saz şairleri ile yeldirmeli köylü kadınlarında katılmasıyla katılanların sayısı 917’ye ulaşmıştır.

Kurultayda, Türk Dil Kurumu’nun tüzüğü üzerinde çalışılmış, tüzüğün birinci maddesinde şu yargıya yer verilmişti:  "Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinin yüksek koruyucu başkanlığı altında 12 Temmuz 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti adlı bir cemiyet kurulmuştur." Derneğin amacı da şöyle belirlenmişti: "Türk Dili Tetkik Cemiyetinin amacı, Türk dilinin öz zenginliğini meydana çıkarmak, onu dünya dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmektir."

Atatürk, dokuz gün süren kurultay oturumlarının tamamına katılmış, bütün bildirileri dinlemiş, oturum aralarında dil bilginleriyle sohbet etmiştir. Yurt dışından dil bilimcilerin de katıldığı kurultayı üç bine yakın dinleyici izlemiştir. Kurultayın son günü başkanlığa bir dilekçe veren şair ve yazar Halit Fahri Ozansoy, bu büyük toplantının Türk dilinin bayramı olduğunu, bu nedenle açış günü olan 26 Eylül’ün Dil Bayramı olarak kutlanmasını önermiştir.

Kurultay üyelerinin oy birliği ile kabul ettiği bu önergeyle 26 Eylül günü, Türkiye'de Dil Bayramı olarak kutlanmaktadır.

Türkçeye emek verenleri ve İlk Türk Dil Kurultayı için toplanan ve çalışmalara katılan herkesi saygı ile anıyorum.