İlk Türk Cumhuriyeti

Sanal ağın yaygınlaşması ve cep telefonlarından bile yazı yazılması ve paylaşılması sonucu herkes tarihçi oldu. Siyasi analiz yapar oldu.

Şu son günlerde Azerbaycan-Ermeni savaşını yorumlamak üzere televizyonlara çıkan koca koca adamların, adlarının önünde upuzun unvanları olanların yorumlarını ilkokul öğrencileri bile bunlardan iyi sağlam kanıtlar gösterir dedirtiyorlar adama.

Geçelim.

Gerek medyada ve gerekse sanal ortamda kurulan ilk Türk Cumhuriyetini herkes kendine göre sıralama yaptı. Oysa tarih bir bilimdir. Kesindir ve öyle atmasyonlar ile yazılamaz.

Ve bu dehşetengiz tarihçi ve araştırmacılarımızın kimi Tarihte kurulan İlk Türk Cumhuriyeti Aras Türk Cumhuriyetidir, kimi Azerbaycan Türk Cumhuriyetidir diyorlar. Dikkat ediniz bu adamlar Azerbaycan Devletinin adını bile Azerbeycan diyerek yanlış söylüyorlar. Hançereleri ve dağarcıkları yetmiyor anlaşılan.

Tarihte Türk adının geçtiği ilk devletimiz GÖKTÜRK olmakla birlikte, bu devlet bir cumhuriyet değildi kuşkusuz.

BATI TRAKYA TÜRK CUMHURİYETİ

31 Ağustos 1913 tarihinde Batı Trakya’da kurulmuştur. Enver Paşa Bulgaristan ile Osmanlı Devleti arasında bir tampon devleti Teşkilatı Mahsusaya kurdurur. Siyasal nedenler ile Osmanlı bu devleti tanımaz. Yine aynı siyasi nedenler ile Yunanistan Batı Trakya Türk Cumhuriyetini tanır ve hatta Gümülçine'yi bu devlete bırakır.

Başkenti Gümülcine olan bu yeni Türk devleti Cumhuriyet rejimini benimser. Bu devlet 1918’de güneybatı Kafkasya’daki Azerbaycan Türk Cumhuriyetinden 5 sene önce, Türkiye’den ise 10 yıl önce cumhuriyet rejimini benimseyen ilk Türk devleti olarak tarihe geçer.

AZERBAYCAN TÜRK CUMHURİİYETİ

28 Mayıs 1918 tarihinde Tiflis'te Azerbaycan Millî Şurası tarafından Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi. Meclis açılıncaya kadar geçici şura ilan edilerek, başkanlığa Mehmet Emin Resulzade seçildi. .

1Hükümetin 27 Haziran 1918 tarihli kararı ile Azeri Lehcesi Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin devlet dili oldu.

9 Kasım 1918'de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Hükümeti tarafından üç renk üzerine ay ve sekiz köşeli yıldızdan oluşan Azerbaycan bayrağı kabul edildi. Bu renkler üstte Türkçülüğü temsil eden göğ (Türk mavisi), ortada çağdaşlaşmayı temsil eden kırmızı, ve altta İslamcılığı temsil eden yeşilden oluşmaktadır.

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti delegasyonu tarafından 1919 Paris Barış Konferansı’na sunulan harita:

2 Ocak 1920 tarihinde Rusya dışında dünyanın 23 devleti Azerbaycan Cumhuriyeti’nin varlığını resmen tanıdı.

1920 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti Birinci Dünya Savaşında galip gelen devletlerle tekrar savaşa girmiş bulunuyordu. Aynı düşmanlarla savaşmakta olan Sovyet Rusya Türkiye için bir müttefik olarak görülüyordu. Sovyet Rusya da bunu kullanarak, Türkiye’ye yardım etmek istediklerini, ancak Azerbaycan Musavat hükümetinin buna engel olduğunu öne sürüyordu.

Moskova, Türk subaylar aracılığıyla, Ermenistan’la savaşmakta olan Azerbaycan’da varolan hükümeti yıkarak, Komünist Partisi hükümetinin oluşmasını sağladı. Türkiye’ye yardım gerektiği bahanesini öne sürerek, bu yeni hükümetin daveti üzerine Kızıl Ordu 26 Nisan’da sınırı geçerek Azerbaycan’a girdi ve ardından 28 Nisan 1920’de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.

Aras Türk Cumhuriyeti

(Azeri Lehçesi ile Araz Türk Cümhuriyyəti, Türk-Aras Cumhuriyeti, Kasım 1918'de Azerbaycan ve Osmanlı Devletinin desteğini alan Cafer Kuli Han tarafından kurulmuş olan, şu anki Nahçıvan Özerk Bölgesi'nde bulunan kısa süreli bir Türk cumhuriyetidir.

Nahçivan, Şerur, Sürmeli kazası (Iğdır-Tuzluca-Aralık) ve Revan'ın güney bölgeleri (Aras boyları) ahalisi temsilcileri bir araya gelerek 3 Kasım 1918'de merkezi Iğdır olan Aras Türk Cumhuriyeti'ni resmen kurmuşlardır. Aynı konu hakkında başka bir kaynakta ise, kurulan hükümetin adının Iğdır Millî Cumhuriyeti olduğu belirtmektedir.

İlk Türk Cumhuriyetleri sıralaması

1-Batı Trakya Türk Cumhuriyeti-31 Ağustos 1913

2-Azerbaycan Türk Cumhuriyeti-27 Haziran 1918

3-Aras-Aras Türk Cumhuriyeti -3 Kasım 1918

4-29 Ekim 1923 Türkiye Cumhuriyeti şeklindedir.

Derseniz ilk laik demokrat Türk Cumhuriyeti Azerbaycan Cumhuriyetidir. Buna kimsenin itirazı olmaz.

Zaten Türk dünyasında ilk milliyetçilik,demokrasi-laiklik ve bağımsızlık düşünceleri Azerbaycan dünyasında filizlenmiştir.Çünkü Azerbaycan'da çok kaliteli petroller vardır. Fabrikalar, rafineriler kurulmuştur. İşçi sınıfı oluşmuştur.Bu bölgeye birinci Dünya Savaşı yıllarında İngiliz,Alman ve Ruslar gelmişlerdir. Dolayısıyla bölge halklarının, emperyal bir devlet olan Rusya'ya karşı bağımsızlıklarını kazanma fikri doğmuştur.

Öncelikle, Türkiye'deki milliyetçiliğin Batı (Avrupa) örneklerine göre geç gelişmiş milletleşme ve milliyet bilinciyle şekillendiğini söylemek gerekir. Milliyetçi partiler (MHP) ve Türkçülerin şiddetle reddetmesine rağmen, Türk milliyetçiliği hayli geç bir milliyetçiliktir. Avrupa'da başlayan, ardından Slav halklarına ve Balkanlara yayılan milliyetçiliklere tepki olarak gelişmiştir. Dolayısıyla, reaksiyoner yönü çok baskın, çeşitli açılardan da geç kalmışlık kompleksleriyle kuşatılmış bir ruh halinin etkisindedir. Kurucu ideoloji olarak ortaya çıkan milliyetçiliklerden farklı olarak, bağımsızlaşma, inşa ve yükselme iddiasının değil de; yenilgi, endişe ve savunma ikliminin izlerini taşır.

Osmanlı’da azınlıklar bağımsızlık istediklerinden, bu konuya bölünüp parçalanacağı için hiç sıcak bakmamıştır. Bunlardan Azerbaycan halkı da demokrasi ve laiklik yönünde etkilenmişlerdir. Yusuf Akçuralı, Mehmet Emin Resulzade, Zeki Velidi Togan, Ali Ekber Sabir bu coğrafyanın evlatlarıdır

Ne hazindirki bizler hala tam anlamıyla ne demokrat ve ne de laik olabildik. Bol bol nutkunu attık. Gel de Orhan Veli'yi anma:

"Neler yapmadık bu vatan için

Kimimiz öldük

Kimimiz nutuk söyledik"